Wat is een Marketentster en wat is haar taak?
Om op deze vraag te kunnen antwoorden moeten we teruggaan in de tijd. Legereenheden die te velde trokken werden vaak vergezeld van een dame die de soldaten in haar eenheid, tijdens de rustpauzes, voorzag van een borreltje en een hartig hapje. Het leger kende in die tijd nog geen eigen kantinedienst. Tijdens het verblijf in de kazerne verzorgden de Marketentsters de soldatenkantine en verrichtten ook werkzaamheden als het wassen en onderhouden van de kleding van de soldaten. In de 19e eeuw werd in het Nederlandse leger de functie van Marketentster aan strikte regels gebonden. Zo werd o.a. bepaald dat de Marketentster getrouwd moest zijn met een lid van het onderdeel. Ook werd vastgelegd wat zij mocht verkopen en tegen welke prijs. Naast een uniform dat een sterke gelijkenis vertoonde met dat van haar eenheid, kreeg de Marketentster ook een penning waarop haar naam en het legeronderdeel was vermeld.
In 1973 deed de Marketentster haar intrede in het Limburgse schutterswezen. Verwijzend naar het feit dat vele Limburgse schutterijen een uniform dragen van militaire eenheden, was het daarom niet zo verwonderlijk dat de dames, die de functie van Marketentster op zich namen, ook gestoken werden in een uniform dat lijkt op de kleding van de rest van de schutterij.
Eveneens verwijzend naar de taak van Marketentsters in vroeger dagen, tellen heden ten dage vele schutterijen een of meer Marketentsters die de schutterij vergezellen met hun mandje gevuld met brood, kaas en worst en een vaatje gevuld met jenever, vieux of een Limburgse kruidenbitter (Elske). Na afloop van de wedstrijden voorziet de Marketentster de schutters van haar schutterij van een hapje en een drankje. Een van de wedstrijdonderdelen op een schuttersfeest is de beoordeling van de Marketentsters. De jury let hierbij op de algehele presentatie van de Marketentster en op hoe zij een borrel schenkt of hoe zij de kaas of worst snijdt en presenteert. Inmiddels zijn de Marketentsters een niet meer weg te denken element binnen het schutterswezen geworden en zijn er inmiddels bijna 400 marketentsters actief.
De Heilige Elisabeth van Thüringen is Patronesse van de Marketentsters. Elisabeth (1207-1231) was de dochter van Koning Andreas II van Hongarije. Op vierjarige leeftijd verloofde zij zich met Lodewijk IV, de zoon van Herman I de landgraaf van Thuringen. Aan dat hof werd zij opgevoed. Elisabeth en Lodewijk trouwden in 1221, het jaar dat Lodewijk zijn vader opvolgde. Zij hadden een gelukkig huwelijk en gaven drie kinderen het leven: een zoon, Herman II, en twee dochters, Sophie en Gertrud. Samen met haar man gaf Elisabeth de minderbroeders onder meer woonruimte in Eisenach. Op weg naar de zesde kruistocht kreeg Lodewijk in 1227 de pest in Otranto in Italië. Hij stierf aan deze ziekte. Toen zijn broer Hendrik regent werd, nam Elisabeth de wijk naar haar oom, bisschop Eckbert van Bamberg. De eerste levensbeschrijvingen van Elisabeth hebben haar vertrek gedramatiseerd met het krachtige beeld van Hendrik die Elisabeth met haar kleine kinderen in een koude winternacht van de Wartburg verjaagd.
Zo wordt vanaf de 15e eeuw – naar analogie van haar naamgenote Isabella (Elisabeth) van Portugal – ook van haar verteld, hoe, toen zij eens op weg was naar de armen en zieken, door Hendrik werd onderzocht of zij geld en brood bij zich had voor “het gepeupel”. Toen zij de manden in haar schort moest laten zien, bleek dat al het geld en brood veranderd was in rode rozen. Zo mocht Elisabeth haar weg vervolgen.
Onder leiding van haar biechtvader Koenraad van Marburg ging Elisabeth een boetvaardig leven in Marburg leiden. Daar liet ze een gasthuis bouwen van armen en zieken. Zij wijdde de rest van haar korte leven toe aan hun dienst. Zij overleed in 1231. In 1234 werd Elisabeth heilig verklaard. Haar feest wordt gevierd op 17 – vroeger 19 – november. Elisabeth is – samen met Lodewijk de Heilige – een van de twee patronen van de Franciscaanse Leken Orde, al is zij zelf daar nooit lid van geweest. Ze is ook patrones van: Hongarije, naastenliefde, liefdadige instellingen, zieken, vervolgden, bedelaars, zwervers, weduwen, wezen, kantklossers en andere maaksters van ‘fraaie handwerken’, bakkers, noodlijdenden. In 1956, het jaar van de Russische inval in Hongarije, startte in Casteren een Elisabeth-bedevaart die nu niet veel belangstellenden meer trekt. De kerk van Venray beschikt over een 16e-eeuws beeld van de heilige.
Weerspreuk: “Sint Elisabeth doet verstaan hoe het de winter zal vergaan”.
Bron website Stichting Marketentsters en Zoetelaarsters